1. Felisak gogoratzen duena... Haurtzaroa

Felisaren ama, Gregori (Gregoria Tolosa Amondarain), Kristinaren amona zen. Neskame joan eta haurdun gelditu zen; ezkontzekotan zebilen, senargaia gerrara joan beharrean izan zenean. Zorte txarra izan zuen, han hil baitzen. Ezkongabea izatean, arazo ugari izan zituen eta, bolada batean, Abaltzisketatik at bizi beharra izan zuten, Alkizan, adibidez, Felisa bataiatu zuten lekua. Gero bere amonak, Lontxak (Lorenza Amondarain Zubilaga), hezi zuen. Felisarekin batera, osaba gazteena ere hazi zen, Joxe Joakin (José Joaquín Tolosa Amondarain, Lorenzaren semea eta Gregoriren anaia gaztea), eta Joxe Mendiburu, berez familiako ez zena, ospitaletik jasoa baizik (Miguel Orejaren aitona izango zen hau, Miguelen ama, Barbara, bere alaba baitzen).

Haurdunaldiaren berri izatean, apaizak Larraizko ermitatik bota egin omen zituen eta hor hasi omen zen Lontxaren exodoa, hemendik haranzko bide bukaezina. Lehen ere ez zion etxebizitzak asko irauten, ez baitzuten dirurik eta ugazabek leku batetik edo bestetik bota egiten baitzituzten. Ahal zuen bezain laster, Gregori Donostiara joan zen zerbitzera. Abaltzisketara egiten zituen bisitak gero eta bakanagoak egiten joan ziren. Lontxak zaindu zuen iloba. Baita bere seme mozkorti hura ere.

Gregori etortzen zenean, Felisak ez zuen ama ezagutzen eta korrika alde egiten zuen ezkutatzera, beldurturik, Gregorik goxatu eta musukatuarren- Migeli Barbararekin gertatzen zitzaion bezala- dio Felisak situazioa esplikatu nahian. Felisak dionez, altua eta argala omen zen bere ama; ziurraski oso estimatua izango zen…

Lontxak oso arin dantzatzen zuen eskua eta, egun osoa lanean aritu ondoren, etxera iristen zenean, harritzekoa zen Felisak artasorora alde egin beharrean ez zuenean bere burua ikusten, amona haserre haren makilkadei ekiditeko.

• Artasoroa zen lekurik hoberena ezkutatzeko.- dio pikaro aurpegia jarriz- Ia-ia harrapatuan nengoela, askotan alde egiten nion han.
  

Arrazoiak oso desberdinak izan zitezkeen. Behin, ahal zuen guztietan bezala, egun osoa eman zuen kolpe zorrik jo gabe. Azkeneko momentuan, Lontxa iristear zegoenean, hartu ontzia eta joan zen presaka ur bila. Iturria urruti zegoen eta, itzultzean, ia-ia etxean zenean, presakaren-presakaz, hara non estropozo egin eta ontzia irauli egin zuen! Gozoa jarri zen amona Lontxa!

Beste behin, urteroko usadioa hautsiz, soineko bakarra erosi beharrean bi erosi zizkion. Hura poza! Inoiz egin gabe zuen horrelakorik eta Felisa pozik zegoen. Politak ziren, dotoreak, bakarrak... Probatu zituen eta bata zikin samarra zegoela iruditu zitzaion. Garbitu eta, mimo handiz, lehortzen jarri zuen. Zer ari ote zen egiten suarekin! Ederra egin zuen! Soinekoak, Felisaren begi izutuen aurrean, su hartu zuen lehortzeko zintzilika jarri zuen horretan!

Felisaren disgustua ez zen nolanahikoa izan, baina laster baztertu zuen Lontxak zer esango ote zuen beldurraren aurrean. Eta ez zen gutxiagorako izan. Ederki berotu zuen bere amorruan!

• Ia-ia akabatzen nau une hartan.- gogoratzen du.